Op het grasveld tegenover ons huis liggen gele bladeren in een grote cirkel onder een boom. Andere bomen en struiken tooien zich met de mooiste kleuren. Het is herfst. De blaadjes vallen. Zilveren zonlicht sprankelt er over heen en brengt leven in het palet. Ik vind het schitterend. Maar er kan zo een storm opsteken, grauwe wolken jagen langs de lucht, koude slagregens maken de grond zompig en de bladeren waaien weg en belanden  op grote rottende  hopen.  De bomen staan in één keer kaal en grijs naar de donkere hemel te reiken. Een paar zielige blaadjes in de toppen herinneren nog aan de zomer. Maar ook zij zullen vallen. Het is niet voor niets dat veel mensen zich in de herfst en de winter geestelijk minder goed voelen. Er is steeds minder licht. De nachten worden lang en koud.  

 De herfst en winter zijn een beeld voor het leven. Want  het gevoel dat de nachten langer worden en het licht minder, kan ons ook op een andere manier beklemmen. Iedere morgen wanneer mijn wekkerradio gaat,  hoor ik over IS,  en de oorlog in Irak en Syrië. Zo ook op de ochtend dat ik deze meditatie schrijf: We sturen een paar F 16’s! En de Belgen ook!  – We kunnen wat doen! Alles beter dan dat  beklemmende gevoel van machteloosheid…  –  Daarna vertelt de nieuwslezer over verkeersongevallen in de mist. Ebola en de Oekraïne zijn kennelijk weer een beetje uit. Maar de ellende in Afrika en aan de grens van Rusland zijn bepaald niet voorbij.  – Het nieuws lijkt vaak wel een vervolgverhaal met altijd hetzelfde liedje. Het lied van oorlogen, honger, ongelukken, ellende.

 Veel mensen zijn bang. Het duister neemt toe. Miljoenen mensen – overal ter wereld – weten niet wat de toekomst brengen zal. Dat gevoel is in een vluchtelingenkamp in Libanon en Turkije en in de streken waar ebola rondwaart wel wat anders dan hier in Noord Holland. Maar ook in onze streken weten sommige mensen niet of er de komende dagen wel voldoende eten zal zijn. Ja, ze weten dat het er niet zal zijn – en dan prangt de vraag: komt er ooit een kentering, een  verandering  ten goede? Zal er ooit een tijd zijn dat we weer grond onder de voeten hebben, een dak boven het hoofd, beschutting – en uitzicht op  betere tijden? En als je psychisch of lichamelijk lijdt en het perspectief is zoek: wanneer valt er weer licht in het donker?

Vragen als deze zijn van alle tijden. Ook in Jezus’  dagen had men er mee te kampen. Er was armoede, onderdrukking, onrecht – oorlog vaak. En ook al waren er momenten dat de dingen een keer ten goede leken te nemen, tijden van hoop – altijd weer nam ‘het oude liedje’het weer over. Het lied van een  herfst die overgaat in een koude, natte winter. – Echter verandering was er niet. Waar gaat het dan naar toe met de wereld?

Jezus sprak hierover met de mensen van zijn tijd. En hij wees op zo’n kale boom. Hij verliest zijn blad in de winter, zei Hij, maar als je goed kijkt zie je ook al knoppen. Knoppen die wachten op het voorjaar. Ja, eigenlijk verwacht die kale boom dat het weer anders worden zal, dat het warme licht het zal winnen van het donker en de kou. Onzichtbaar, onder de schors, zijn er krachten die die verwachting wekken, de krachten van geloof, hoop en liefde – die alles te maken hebben met een besef van verbondenheid met God.  Met Gods onzichtbare wereld, die in zijn liefde met alles en iedereen betrokken is, – en die mens en wereld terecht zal brengen, in vrede, in het Licht. Zelfs het kwaad wordt  door Hem ten goede gedacht,  de tranen zullen worden afgewist.

Die wereld komt ons tegemoet. Zoals zonnestralen in het voorjaar de wachtende boom. Dwars door het donker heen wordt het Licht geboren dat alles en iedereen omvat en zal omvatten. Dat vieren we straks met Advent  (=naderende komst) – de weken voor Kerst. En wie nu al door dit Licht geraakt wordt, zingt een nieuw lied. Die staat op, worden weer mens.

Licht, ontloken aan het donker

Licht, gebroken uit de steen,

Licht, waarachtig levensteken,

Werp uw waarheid om ons heen.

Licht, geschapen, uitgesproken,

Licht, dat straalt van Gods gelaat,

Licht uit licht, uit God geboren,

Groet ons als de dageraad.

Licht, aan liefde aangestoken,

Licht, dat door het donker brandt,

Licht, jij lieve lenteboden,

Zet de nacht in vuur en vlam!

(Sytze de Vries, Lied 600 uit Het nieuwe Liedboek)

Het was een rare zomer. Je ziet uit naar zon en vakantie – naar ontspanning. In de kranten en op het nieuws is er in juli en augustus meestal spraken van ‘de komkommertijd’. Er gebeurt niet veel, zo lijkt het dan wel. Maar daar was de afgelopen maanden bepaald geen sprake van. Wat raast er een wreedheid,  een geweld en een narigheid over de wereld.   De oorlogen  in de Oekraïne, de terreur  in Syrië en Irak, Israël en Gaza. De uitbraak van ebola in Afrika. Tussendoor een aardbeving in China, een vloedgolf hier en daar. En vlucht MH-17… Iedereen kent bijna wel iemand die een familielid of bekende verloren heeft, toen het vliegtuig door een raket uit de lucht werd geschoten.

Ik merk dat veel mensen bang zijn. Bang voor wat ons boven het hoofd hangt. De economische crisis in nog niet eens voorbij, of er lijkt een  crisis aan te komen die de wereld wel eens in brand zou kunnen steken. Regeringen lijken onbetrouwbaar: is een organisatie als ISIS niet in het leven geroepen omdat allerlei grootmachten daar belang bij hadden? En zit men nu met een afschuwelijk monster. En terroristen gaan graag dood voor het doel dat zij zichzelf gesteld hebben. En dat doel heiligt alle middelen. Wat kan er dan niet gebeuren?  Ja, wat gebeurt er al niet aan vreselijke dingen!

Bijna tweeduizend jaar geleden sprak Jezus woorden die weer heel actueel lijken (Mattheüs 24:6-8). ‘Jullie zullen berichten horen over oorlogen en oorlogsdreiging. Laat dat je dan niet verontrusten, die dingen moeten namelijk gebeuren, al is daarmee het einde nog niet gekomen. Het ene volk zal tegen het andere ten strijde trekken en het ene koninkrijk tegen het andere, en overal zullen er hongersnoden uitbreken en zal de aarde beven: dat alles is het begin van de weeën.’

Deze woorden werden gesproken voor de mensen van toen. Om ze moed in te spreken. Het gaat hier naar mijn mening  niet zozeer om een voorspelling, die een keer zal uitkomen. Dat de wereld zal vergaan enzovoort. Het gaat om dingen die telkens weer gebeuren in de geschiedenis: oorlog en ellende. Weliswaar staat er dat zinnetje: deze dingen moeten gebeuren. Maar dat moeten betekent niet dat God dat  wil of zoiets. Het betekent eerder: hier moeten we doorheen. Want vervolgens staat er: dit is het einde niet.

Weer zo’n lastig vertaalbaar woord: ‘het einde’. Letterlijk staat er in het oorspronkelijke Grieks iets als: dit is het doel niet, dit is de eindbestemming niet. Jezus vergelijkt de pijn en de ellende waar mens en wereld doorheen moeten met de weeën van een vrouw die een kind krijgt.  Dwars door alle pijn en moeite heen wordt er nieuw leven geboren. Een kind. Nieuwe toekomst. En wanneer dat  ‘kind’ er is, ben je de pijn (meestal) snel vergeten.

Het zal een keer afgelopen zijn met de ellende, staat hier in Matthéüs.  Het zal een keer afgelopen zijn met al die oorlogen, dood en verderf. God maakt alles nieuw, zegt Jezus. Hij laat je niet vallen! Dus: houd vol, om het goede te doen. Laat je niet verlammen door angst en machteloosheid. Heb vertrouwen, geloof daarin!

Wat kunnen we doen, als mensen die wonen op het platteland van Noord-Holland, in een wereld vol geweld en bedrog? Ik denk dat  het goed is om het om te draaien. Er lijkt een groot monster tegenover je te staan – en dat is het ook. Dan voel je je klein en onmachtig. Maar dat monster kan worden weerstaan door iets heel kleins: het zaadje van geloof, hoop en liefde. Door schijnbaar kleine dingen te doen – vanuit liefde. Dat zaadje kan uitgroeien tot een boom, zegt Jezus ergens anders, waar alle vogels van de hemel , dat wil zeggen alle mensen, met al hun verschillen, een veilig plekje zullen kunnen vinden.

Om als tamelijk onmachtige mensen op het platteland van Noord-Holland van het beklemmende gevoel over het wereldgebeuren af te komen:  je hoeft daarvoor vaak alleen maar met elkaar in gesprek te gaan – open voor wie je medemens is. Je hoeft soms alleen maar een naaste in moeilijkheden, die op je weg komt, te helpen. Concreet, of door  gewoon te luisteren… En je mag bidden, alleen en samen, om alles wat je naar beneden drukt en bang maakt aan God voor te leggen. Dat soort dingen kan alles in een ander licht zetten. Dat kan letterlijk iets van vrede geven, in je hart en onder elkaar. Geloof, vertrouwen in de overwinning van de liefde en de verbondenheid. Zulk vertrouwen, die nieuwe hoop brengt je weer in beweging.

Je beseft dan nog steeds: We moeten samen ergens doorheen. Maar er zal toekomst zijn. Door God en bij God. En vanuit dat besef kun je hier en nu leven, ontspannen, lachen, genieten. Want het geweld, de ellende, de hufters, ziekte en dood – die hebben niet het laatste woord.

Ds. Piet Monsma

In de week voor vijf mei had ik vakantie. Mijn vrouw en ik  stonden met de caravan op een minicamping vlakbij Deventer, aan de IJssel. Daar was het heerlijk rustig. Je kon zo het bos inlopen, met hoge beuken en eiken – net in het groen. In de sloot vlakbij zwommen duizenden kikkervisjes. In de holte van een dode boom zat een bonte specht te broeden. En soms hoorde je uit de tent van een gepensioneerde hippie muziek van Bob Dylan klinken. Met alle hoop op betere tijden die de wereld in de 60-er jaren had. The times they are changing. Maar ondertussen bleven ook berichten over de Oekraïne doorkomen. Je zag de immense haat van strijders op de barricades. We hoorden van de  meisjes die ontvoerd waren in Nigeria. En de media begonnen zich te richten op vier en vijf mei. Op de vierde mei zou er een programma op de televisie komen over kinderen in het concentratiekamp van Theresiënstadt, die muziek maakten – om zo het leven een beetje draaglijk te maken.

Wij genoten van de vrijheid, van de natuur – van ontmoetingen met leuke mensen. Maar ondertussen besef je: dit is wel bijzonder. Vrijheid, welvaart, vrede zijn niet vanzelfsprekend. Het kan zo verloren gaan. – Het kan je bang maken, die berichten uit Rusland, Nigeria, de berichten over geradicaliseerde strijders die uit Syrië weer naar Nederland terugkomen.

Op een gegeven moment reden twee motorrijders de camping op. Ik zag de gepensioneerde hippie denken: wat gaat er nu gebeuren? Is het nu afgelopen met de vrede en de rust? Ze zetten een tentje op, de motoren ernaast, en gingen een hapje eten aan één van de houten picknicktafels die er stonden. ’s Avonds maakte ik een praatje met hen. Hij was leraar op een middelbare school. Zij werkte in het reclamewezen. In hun vrije tijd hielden ze zich bezig met muziek en kunst. En daar hebben ze een bedoeling mee: mensen bij elkaar brengen. Ze hebben contacten in heel Europa, in Turkije en in Israël en Palestina, met jongeren en ouderen die hetzelfde nastreven: dat mensen zich verenigen in de goede zin. Niet met een eigen clubje tegen anderen. Maar over de grenzen en verschillen heen. Zo vertelden ze over joodse en palestijnse jongeren, die met elkaar muziek maken – en overal ter wereld optreden. Alleen niet in Israël en Palestina: daar is hun boodschap van vrede te bedreigend…

De motorrijders, Marcel en Nicole, maken ook schilderijen. Ze kijken naar het journaal – naar berichten en beelden waar je vaak niet blij van wordt.  ‘Er komt daarmee zoveel over je heen’, zeiden ze, ‘dat je soms alleen de ellende nog ziet. Maar bijna niet meer dat het allemaal mensen zijn die het overkomt en mensen die elkáár de raarste dingen aandoen’. Zij nemen dan één sprekend beeld, tekenen dat over, en schilderen het op een groot doek, zwart, tegen een prachtige rode achtergrond. Met daaronder de vraag: hoe zijn wij eigenlijk bezig?

Eén schilderij trof me in het bijzonder. Daarop stond een meisje ergens in Syrië. Ze was gefilmd in een vluchtelingenkamp, of  in een kapotgeschoten stad. Ze had haar handen omhoog, op de manier zoals een priester of predikant doet, wanneer hij bidt: open naar boven. In dit geval: open naar de medemens. In haar handen stond geschreven: Notice me. Zie me!

Op zondagmiddag 4 mei kwamen we weer thuis. Een uurtje na de dodenherdenking  belde ik mijn moeder van 85. Ze had de TV uitgedaan, zei ze. Ze kon het niet aanzien, de documentaire over de vermoorde kinderen van Theresiënstadt en het nieuws over al dat  andere geweld dat maar doorgaat. Ik vertelde haar van het project van de twee kunstenaars, die mensen met elkaar willen verbinden. Over het schilderij van het meisje. Over haar gebed. ‘Dat is goed!’, zei ze. ‘Die dingen gebeuren natuurlijk ook!’ Ja, zulke goede dingen gebeuren ook. Het gaf haar weer ruimte. – Dat goede komt van mensen die elkaar zien staan. Het komt tegelijk van  de Geest van God, die mensen elkaar doet verstaan. Die ons een levend hart geeft en nieuwe ogen (Oosterhuis). Met Pinksteren vieren we het feest van zijn aanwezigheid.